از دست دادن دادههای مهم کاری یا خانوادگی، فاجعهآمیزترین اتفاقی است که میتواند برای کاربران دستگاههای هوشمند، رایانهها یا دارندگان رسانههای ذخیرهسازی رخ دهد. علت این اتفاق ناخوشایند میتواند نقص فنی هارد دیسک، آسیب دیدن داده، باگهای نرمافزاری، حذف تصادفی یک فایل، حملات ویروسی، هک شدن و حتی نوسانات برق باشد. البته عوامل شدیدتری هم مانند سقوط یک هواپیما وجود دارند. در این حالت بازیابی کامل و موفقیتآمیز دادههای جعبهی سیاهی که تقریبا به طور کامل نابود شده، شگفتانگیز بهنظر میرسد. انجام این کار فقط از دست تعداد معدودی از متخصصان بازیابی اطلاعات برمیآید.
اگر شما هم جزو این دست از کاربران باشید، قطعا نگران دادهها و بازیابی آنها خواهید بود. در صورتی که خواستار آگاهی از نحوهی کارکرد، میزان موثر بودن و هزینهی بازیابی اطلاعات هستید و قصد شناخت برترین نرمافزارهای این حوزه را دارید، زومیت را همراهی کنید. در این مقاله ابتدا به تشریح اصول کلی بازیابی اطلاعات خواهیم پرداخت و سپس بهترین نرمافزارهای این حوزه را با بیان نقاط قوت و ضعف آنها، برای دو سیستم عامل ویندوز ۱۰ و مک اواس معرفی خواهیم کرد.
در صورتی که بخشی از دادههای موجود در هارد دیسک، درایو حالت جامد، حافظهی یواسبی،RAID یا دیگر رسانههای ذخیرهسازی از بین برود، میتوان با مراجعه به افراد متخصص یا خرید نرمافزارهای بازیابی اطلاعات، اقدام به بازیابی دادههای از دست رفته کرد. مفهوم بازیابی به زبان ساده، نجات دادن و تعمیر دادههای از دست رفته است.
البته بازیابی اطلاعات همیشه ممکن نخواهد بود؛ گاهی اوقات یک سیستم رایانهای میتواند بیش از حدی که بتوان دادههای موجود در آن را بازیابی کرد، معیوب یا آسیب دیده باشد. با این حال، فناوری بازیابی داده در عصر حاضر به شدت پیشرفت کرده است. به عنوان نمونه، Kroll Ontrack، یک شرکت بازیابی اطلاعات استرالیایی، توانست ۹۹ درصد اطلاعات را از یک هارد دیسک داخل فضاپیمای چلنجر که چندین ثانیه پس از پرتاب منفجر شده و از هم پاشیده شده بود، بازیابی کند. این هارد دیسک از درون اقیانوس بیرون کشیده شده بود.
در علوم کامپیوتر، بازیابی داده به فرآیند بازیافت دادههای غیرقابل دسترس، از دست رفته، معیوب، آسیب دیده و یا فرمت شده از یک درایو ذخیرهسازی ثانویه، رسانههای ذخیرهسازی قابل حمل یا یک فایل، در زمان نبود دسترسی عادی به دادههای ذخیره شده در آنها، اطلاق میشود. دادهها در اغلب موارد از رسانههای ذخیرهسازی مانند هارد دیسک داخلی یا خارجی (HDD)، درایو حالت جامد (SSD)، درایو فلش یواسبی، نوارهای مغناطیسی، سیدی، دیویدی، زیرسیستمهای RAID و دیگر دستگاههای الکترونیکی دارای حافظهی ذخیرهسازی بازیابی میشوند. بازیابی اطلاعات ممکن است به خاطر آسیب فیزیکی وارد شده به دستگاههای ذخیرهسازی یا آسیب منطقی وارده به سیستم فایلی که مانع از نصب سیستم عامل (OS) میشود، مورد نیاز باشد.
رایجترین سناریو بازیابی اطلاعات شامل معیوب شدن سیستم عامل، نقص فنی و منطقی دستگاههای ذخیرهسازی، حذف شدن یا آسیبهای تصادفی است. معمولاً در یک درایو منفرد، پارتیشن و سیستم عامل، هدف نهایی صرفاً کپی کردن تمام فایلهای مهم از رسانههای ذخیرهسازی آسیب دیده به یک درایو جدید است. این کار میتواند به آسانی و با استفاده از یک سیدی زنده (قابل بوت) انجام شود. ابزار یاد شده وسیلهای برای نصب درایو سیستم، درایوهای پشتیبان یا رسانههای قابل جابهجایی است و برای انتقال فایلها از درایو سیستم به رسانهی پشتیبانگیری با یک مدیریت فایل یا نرمافزاررایت دیسک نوری به کار میرود. اغلب میتوان به وسیلهی پارتیشنبندی دیسک و ذخیرهسازی مداوم فایلهای اطلاعاتی با ارزش (یا رونوشت گرفتن از آنها) در یک پارتیشن متفاوت از فایلهای سیستمی قابل جایگزین سیستم عامل، احتمال از دست رفتن دادهها را کاهش داد.
سناریو دیگر شامل خرابی سطح درایو مانند خرابی یک سیستم فایل و پارتیشن درایو معیوب یا نقص فنی هارد دیسک است. در هر یک از این موارد، دادهها به سادگی از دستگاههای رسانهای خوانده نمیشوند. بسته به موقعیت، راهکارها شامل تعمیر سیستم فایل منطقی، جدول پارتیشن یا مستر بوت ریکورد، به روزرسانی سفتافزار (فرمور) یا به کارگیری فنون بازیابی درایو اعم از بازیابی دادههای معیوب مبتنیبر نرمافزار، بازیابی مناطق خدماتی آسیب دیدهی مبتنیبر سختافزار و نرمافزار (فرمور هارد دسک) است.
در سومین سناریو، فایلها به طور تصادفی و به وسیلهی خود کاربر از یک رسانهی ذخیرهسازی حذف میشوند. به طور معمول، محتوای فایلهای پاک شده (Delete) بلافاصله از درایو ذخیرهسازی فیزیکی حذف نمیشود؛ بلکه به جای آن صرفا ارجاعات مربوط به آنها در ساختار دایرکتوری حذف شده و پس از آن فضای اشغال شده به وسیلهی دادهی حذف شده به منظور بازنویسی دادهی بعدی در دسترس قرار میگیرد. در این حالت اگر کاربر به سرعت دست به کار شود، فرصت بازیابی اطلاعات را خواهد داشت. کاربران حرفهای به این موضوع واقف هستند که فایلهای حذف شده را نمیتوان از طریق ابزار مدیریت فایل استاندارد پیدا کرد اما دادههای حذف شده هنوز از لحاظ فنی در درایو فیزیکی وجود دارند. در ضمن، محتویات فایل اصلی اغلب در تعدادی از تکههای (Fragment) جدا شده سالم باقی مانده و ممکن است در صورتی که به وسیلهی دادههای دیگر بازنویسی نشوند، قابل بازیابی باشند.